प्रसिद्धी आणि जनादेश

लोकेsस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ
ज्ञानयोगेन सांख्यानां कर्मयोगेन योगिनां
          निवडणुकीचे वारे वाहू लागल्यावर प्रचारकार्याला वेग येतो. रिंगणातील उमेदवार लोकांपर्यंत पोचण्यासाठी,
      १. व्यक्तिगत संपर्क
      २. जाहीर सभा आणि
      ३. प्रसारमाध्यमे
अशा विविध उपायांचा अवलंब करतात. ह्या तीनही उपायांमधून मिळणारी प्रसिद्धी आणि प्रत्यक्ष निवडणुकांमधे मिळणारी मते ह्यांमधे सुसूत्रता असतेच असं नाही. व्यक्तिगत संपर्कामधून मिळणा-या प्रसिद्धीचा वेग कमी असतो तर प्रसारमाध्यमांतून झटपट प्रसिद्धी मिळू शकते. सर्वसाधारणपणे संथ प्रसिद्धी ही अधिक टिकाऊ तर झटपट प्रसिद्धी ही तात्कालिक स्वरूपाची असते. व्यापक आणि टिकाऊ जनाधार मिळवण्यासाठी तीनही उपायांचा काळजीपूर्वक वापर करावा लागतो. उदाहरणार्थ, भाजपा सदस्या पूनम महाजन ह्या व्यक्तिगत संपर्कावर जास्त भर देतात त्यामुळे फारच कमी लोकांपर्यंत त्या पोचू शकतात. ह्या उलट नारायण राणे हे प्रसारमाध्यमांचा जास्त वापर करतात. प्रसिद्धीसाठी केवळ प्रसारमाध्यमांवर अवलंबून राहिल्यास तुम्ही celebrity म्हणजेच उत्सवमूर्ती बनू शकाल पण प्रत्यक्ष निवडणुकांमधे तुम्हांला मतं मिळतीलच असं नाही. ह्याचं प्रमुख कारण म्हणजे समाजात बोकाळलेली गटबाजी.
          Marginal voters म्हणजेच निष्पक्ष मतदारांची संख्या किती आहे ह्यावर प्रसारमाध्यमांची परिणामकारकता अवलंबून असते. काश्मीर राज्याप्रमाणे संपूर्ण समाज हा जर विविध गटांमधे विभागला गेला असेल तर प्रसारमाध्यमे निरर्थक ठरतात कारण प्रसारमाध्यमांकडून मिळणा-या माहितीवर विचार करून स्वतःचं मत बनवणा-यांची संख्या अत्यल्प असते. काहीही झालं तरी लोकं आपापल्या गटातील उमेदवारालाच मत देतात. प्रत्येक गटातील सदस्यांची यादी तपासली तर प्रत्यक्ष मतदानापूर्वीच निवडणुकीचा निकाल समजू शकतो. म्हणजेच अशा समाजात निवडणुकांवर आधारित लोकशाही प्रक्रिया हा केवळ एक उपचार ठरतो !
          सुरुवातीला उद् धृत केलेल्या गीतेतील श्लोकानुसार समाजात दोन प्रकारच्या व्यक्ती असतात. त्यापैकी ज्ञानाधिष्ठित सांख्ययोगाचे अनुसरण करणा-या व्यक्ती ह्या marginal voters म्हणून योग्य त-हेने काम करू शकतात. पण communism/marxism/leninism असे निरनिराळे Ideology वाले गट हे कर्मयोगाचे आचरण करण्यावर जास्त भर देऊन सांख्ययोगाचं credit कमी रहावं असा आग्रह धरतात. अपु-या credit मुळे साहजिकच सांख्ययोगाचे अनुसरण करू इच्छिणा-या व्यक्तींची संख्या कमी होते आणि अज्ञानी, गोंधळलेल्या किंवा अकार्यक्षम व्यक्तींनाच marginal voters म्हणून पुढे केले जाते...